سکتور انرژی؛ زیربنا ها، چالشها و نگاه اجمالی به آینده آن
نویسنده: احمدشاه راشد
مقدمه
سکتور انرژی در رشد زندگی انسان نقش اساسی داشته است. استفاده از منابع انرژی در اوایل با کشف آتش آغاز یافته که با مرور زمان به تیل، گاز و انکشاف تکنالوژی برق توسعه یافت. صنعت انرژی به بخش های مختلف تقسیم می گردد، که مهم آن بایومس، انرژی آفتابی، انرژی آبی، بادی،گازی و انرژی تیل را تشکیل میدهد. در اوایل انقلاب صنعتی، انسانها استفاده از سوخت‌های فوسیلی مانند ذغال سنگ و تیل به پیمانه وسیع آغاز کرد. در قرن ۱۹م تولید انرژی از این منابع در توسعه تکنالوژی عصری مهم بود، اما در این اواخر تغییر در محیط زیست و محدودیت‌ها بر سوخت فوسیلی به تولید انرژی بدیل و پاک، مانند انرژی آفتابی و بادی توجه بیشتر صورت گرفته. در حال حاضر، سکتور جهانی انرژی در حال تغییر است و کشورهای مختلف تلاش دارند که از منابع انرژی پایدار استفاده نموده، تا از محیط زیست محافظت شده و به نسل های آینده انرژی پاک و باثبات تولید کنند. سکتور انرژی در افغانستان هم سابقه طولانی دارد، اما عوامل گوناگون باعث شده تا پیشرفت این سکتور با مشکلات روبرو شود. تولید انرژی و برق مورد نیاز یکی از اولویت‌های مهم کاری امارت اسلامی است، اما نبود زیربناهای پیشرفته باعث کندی روند پیشرفت در این سکتور شده است.
منابع اولیه سکتور انرژی و انکشاف آن
منابع انرژي در افغانستان مختلف اند،که برای تولید انرژی برق و رفع نیازمندی های مردم از آن استفاده می گردد. منابع اولیه انرژی برق قرارذیل است:
- انرژی آبی: افغانستان دارای منابع وسیع منابع آبی و دریاها است، مانند دریا کابل، کنر، هلمند و آمو که میتواند در عرصه تولید برق از آن استفاد شود. گرچه کمبود زیربناهای آب یک مانع بزرگ است، اما تلاش‌ها برای توسعه آن هنوز هم جریان دارد.
- انرژی آفتابی: موقعیت افغانستان برای تولید انرژی آفتابی مناسب است. هوا در این کشور در بیشتر روزهای سال آفتابی و این یک فرصت خوب برای تولید برق از طریق پنل های سولری است. یک تعداد پروژه های کوچک و سرمایه گذاری های خصوصی در این عرصه جریان دارد، اما نیاز به توسعه دارد.
- انرژی بادی: بعضی جاها مانند، مناطق کوهستانی ولایات هرات و قندهار ظرفیت خوبی انرژی بادی دارد. شماری از پروژه در این عرصه آغاز شده، اما برای توسعه نیازمند حمایت مالی و تخنیکی است.
- سوخت های فوسیلی ( نفت و گاز ): افغانستان ذخایر گاز طبیعی و نفت نیز دارد که نیازهای انرژی را تا حدی مرفوع می سازد. بهره برداری شماری از میدان های گازی در شمال آغاز شده است، اما این بخش نیازمند سرمایه گذاری بیشتر و تأسیسات لازم است.
- انرژی تجدید پذیر و بدیل: افغانستان همچنان به بایوماس و منابع بدیل انرژی دیگر نیاز دارد. مردم در مناطق روستایی از چوب، ذغال سنگ و دیگر مواد سوخت بایوماس استفاده می کنند، اما این روش برای محیط زیست مضر است و امارت اسلامی به دنبال منابع بدیل آنست.
زیربنا های سکتور انرژی
زیربناهای انرژی در افغانستان به دلیل اشغال بیست سال گذشته با مشکلات و چالش های زیادی مواجه بود. این زیربناها اغلب به دلیل جنگ، مدیریت نادرست و امکانات محدود آسیب دیده و انکشاف آنها در سال های اخیر به کندی پیش میرفت. افغانستان به خصوص در بخش برق به واردات کشورهای همسایه مانند ازبیکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ایران وابسته است. افغانستان از نظر ذخایر بزرگ آب و رودخانه ها پوتانسیل خوبی برای تولید برق دارد. اما کمبود سرمایه گذاری و مهارت های مسلکی مانع عمده برای توسعه این منابع بود که با آمدن امارت اسلامی به این بخش توجه شده و اکنون تلاش می‌شود تا کارهای ابتدایی به سرعت انجام شود.
برخی از منابع مهم قرارذیل است:
۱ – منابع آبی
افغانستان باداشتن چندین رودخانه بزرگ پوتانسیل خوبی برای تولید برق دارند، مانند:
- دریای کابل: نزدیک به مناطق مرکزی کشور بوده و پوتانسیل زیادی برای تولید برق دارد.
- دریای هلمند: این دریا به مناطق جنوبی افغانستان نزدیک است و برای زراعت نیز اهمیت زیاد دارد.
۲ – انرژی آفتابی
افغانستان در سال در حدود ۳۰۰ روز آفتابی دارد که این برای انرژی سولر یک منبع مهم است. در شماری از مناطق پروژه های آفتابی نیز آغاز شده است، مگر هنوز هم نیاز به حمایت مالی و تخنیکی کافی برای انکشاف این بخش وجود دارد.
۳ - انرژی بادی
در مناطق غرب افغانستان بخصوص در ولایت هرات برای انرژی بادی شرایط مناسبی وجود دارد. برخی از پروژه های کوچک برای تولید انرژی بادی آغاز شده و در آینده نزدیک شاهد آغاز پروژه های بزرگ در این زمینه خواهیم بود.
۴ – منابع نفت وگاز
افغانستان دارای منابع نفت وگاز است که میتواند به تولید انرژی کمک کند. منابع نفت و گاز در این اواخر در منطقه‌ای رودخانه آمو کشف شده اما برای توسعه این پروژه ها هنوز هم به سرمایه گذاری هنګفت نیاز است.
چالشها در برابر سکتور انرژی
چالش های زیادی در برابر توسعه سکتور انرژی در افغانستان وجود دارد. که شماری مهم آن قرار ذیل است:
۱ - مشکلات مالی و بودجه: اقتصاد افغانستان به دلیل اشغال در بیست سال گذشته تا اکنون هم به حالت عادی برنگشته و امکانات مالی کافی برای پروژه های انرژی ندارد. اتکا بر سکتور خصوصی و تمویل مالی اغلب اوقات مانع تطبیق پروژه ها می شود.
۲ - قابلیت و ظرفیت تخنیکی: کمبود پرسونل مسلکی و آموزش دیده در افغانستان باعث گردیده که در انجام مؤثر پروژه های انرژی مشکلات ایجاد گردد. به علت نبود تکنالوژی و تجربه تخنیکی، بعضی از پروژه‌ها نیاز به کمک و متخصصین کشور های دیگر دارد.
۳ – لوجستیک و زیربناها: زیر بناهای افغانستان محدود و ناکاره اند و این خود موجب ایجاد مشکلات در شبکه های انرژی و انتقال برق می گردد.
۴ ـ نبود شبکه انرژی برق: به دلیل منابع محدود تولید برق و نارسایی ها در شبکه توزیع برق، شماری از مناطق فاقد انرژی برق است.
۵ - موانع قانونی و اداری: فقدان قوانین و پالیسی های واضح در سکتور انرژی یک مانع عمده برای سرمایه گذاران است.
۶ - وابستگی به برق وارداتی کشورهای همسایه: افغانستان نیاز به واردات برق از کشورهای همسایه دارد که تغییرات سیاسی و اقتصادی منطقه بر جریان انرژی برق تأثیر می‌گذارد.
با وجود همه این چالش ها، افغانستان پوتانسیل انرژی آفتابی، برق آبی و انرژی بادی را دارد. اگر این مشکلات با تدبیر و پلان حل شود، افغانستان میتواند به توسعه سکتور انرژی خود ادامه دهد.
آینده سکتور انرژی
آینده سکتور انرژی در افغانستان بستگی به شرایط کنونی و موجودیت انرژی، پالیسی ها و همکاری های منطقوی دارد. سکتور انرژی در توسعه افغانستان نقش اساسی دارد، زیرا کمبود برق و مشکلات انرژی تأثیر مستقیم بر صنعت، زراعت و کیفیت زندگی مردم دارد. آینده سکتور انرژی ممکن چندین مسیر را در پیش گیرد:
۱. بدست آوردن انرژی از منابع طبیعی: افغانستان دارای منابع طبیعی مانند ذخایر گاز و نفت است که در صورت استفاده موثر می تواند نیازهای انرژی خود را مرفوع سازد.
۲. پروژه های برق آبی: افغانستان منابع آبی فراوان دارد، و پوتانسیل تولید برق آبی بالا است. اکنون بندهای نغلو، ماهی‌پر و سروبی موجود است ،اما نیاز است که بندهای جدید ساخته شود تا مشکل کمبود برق در کشور مرفوع گردد.
۳ - انرژی خورشیدی و بادی: افغانستان یکی از کشورهای جهان است که موقعیت مناسبی برای به دست آوردن انرژی خورشیدی دارند. مخصوصاً در ولایات جنوبی، پروژه های انرژی آفتابی، مانند سیستم های سولر، در حال گسترش است. این سکتور می تواند در آینده به یک منبع عمده انرژی تبدیل شود. همچنان، تولید برق بادی نیز این ارزش را دارد که در نظر گرفته شود.
۴ - فراهم ساختن زمینه برای سکتور خصوصی: اگر توجه بیشتر به سکتور خصوصی در بخش انرژی صورت گیرد، درین صورت این سکتور می تواند بستر سرمایه گذاری را برای سرمایه گذاران خارجی نیز ایجاد نماید.
۵ - ثبات قانون و سیاست: توسعه سکتور انرژی نیاز به پالیسی های طولانی مدت، حمایت سرمایه گذاری و ثبات قانونی دارد. به این معنا که قوانین پایدار، واضح و شفاف از سوی امارت اسلامی برای جلب سرمایه‌گذاران، تکنالوژی‌های جدید و به ویژه کمک‌های بین‌المللی وضع شود.
اگر افغانستان از منابع و امکانات که در فوق ذکر شد استفاده نماید، ممکن در آینده در سکتور انرژی به حالت توسعه و خودکفایی برسد.
نتیجه‌گیری
سکتور انرژی افغانستان به دلیل اشغال بیست سال گذشته با چالش ها و محدودیت های اساسی از جمله تولید محدود برق و اتکاء زیاد بر برق وارداتی مواجه است. افغانستان حدود ۷۰ درصد برق خود را از کشورهای همسایه به ویژه ازبیکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ایران وارد می‌کند. ظرفیت تولید برق داخلی بیشتر مربوط به آب است ، اما نبود زیربناهای لازم و تغییرات موسمی بر تولید برق اثر ګذاشته است. افغانستان دارای ظرفیت مناسب انرژی آفتابی و بادی است که منبع خوب در زمینه تولید انرژی محسوب می شود. هرچند در این عرصه تا حدی پیشرفت صورت گرفته است، اما برای تطبیق پروژه های مؤثر در این عرصه هنوز هم به سرمایه گذاری بیشتر و مدیریت درستر نیاز است. امارت اسلامی برای تقویت سکتور انرژی تلاش می‌کند. برای هدف درازمدت، نیاز به توسعه منابع آفتابی، بادی و آبی و معرفی تکنالوژی های جدید در عرصه انرژی های جدید در افغانستان وجود دارد تا اتکای کشور در سکتور انرژی به منابع تولید داخلی افزایش یابد.